Model pracy z osobami zadłużonymi ? Biuro Porad Obywatelskich
Podejmując się pracy z osobami zadłużonymi trzeba mieć świadomość, iż praca ta wymaga poświęcenia dużo więcej czasu niż w przypadku osób z innymi problemami. Osoby zadłużone, które szukają pomocy w rozwiązaniu swojego problemu często nie wiedzą dokładnie jaki jest aktualny stan ich zadłużenia, jakie kroki zostały podjęte przez wierzycieli, na jakim etapie jest sprawa. Aby móc skutecznie im pomóc potrzebne jest dokładne ustalenie ich aktualnej sytuacji. A to wymaga często podjęcia szeregu działań, np. przeprowadzenia analizy budżetu domowego, wystąpienia do wierzycieli czy do Biura Informacji Kredytowej. Niejednokrotnie potrzebna będzie aktywna pomoc doradcy w tych kwestiach.
Reasumując, przygotowując się do pracy z dłużnikami trzeba tak zorganizować pracę BPO, aby doradcy mogli częściej spotykać się z osobami zadłużonymi i poświęcać im więcej czasu.
Rozróżniane są następujące etapy modelu pracy z osobami zadłużonymi:
- Diagnoza sytuacji
- Analiza zadłużeń pod kątem przedawnienia
- Ustalenie długów priorytetowych
- Maksymalizacja dochodów
- Zaplanowanie działań
- Monitorowanie realizacji zaplanowanych działań
Ad. 1 Diagnoza sytuacji – ogólna ocena problemu, skali oraz świadomości zadłużenia.
Przeprowadzenie prawidłowej, bardzo dokładnej i wnikliwej diagnozy sytuacji to pierwszy etap pracy z osobą zadłużoną. W celu jej dokonania niezbędne jest wprowadzenie dodatkowej, pomocniczej dokumentacji:
– kwestionariusza dotyczącego sytuacji osoby zadłużonej w momencie zgłoszenia się do BPO,
– formularza budżetowego – zestawienie dochodów i wydatków dłużnika.
Należy również wprowadzić formularz deklaracji współpracy.
Analizie musi podlegać zarówno sytuacja finansowa, rodzinna, zdrowotna jak i mieszkaniowa dłużnika. Dopiero po wnikliwym zebraniu wszystkich tych informacji możliwe jest dokonanie oceny skali problemu i zaplanowanie dalszych działań. Poniżej omówiono poszczególne elementy tej analizy.
Sytuacja rodzinna:
– jak jest struktura rodziny, z którą osoba zadłużona prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Jeśli dłużnik ma dzieci, to w jakim wieku.
Sytuacja zdrowotna:
– czy dłużnik lub ktoś z jego najbliższej rodziny jest osobą niepełnosprawną (jeśli tak to w jakim stopniu) lub przewlekle chorą
Sytuacja mieszkaniowa:
– jaki rodzaj mieszkania zajmuje osoba zadłużona (spółdzielcze, komunalne, itp.), kto ma tytuł prawny, jaka jest wysokość opłat, czy mieszkanie jest zadłużone, czy jest zaciągnięty kredyt hipoteczny na to mieszkanie?
Sytuacja finansowa:
– źródła i wysokość dochodów rodziny,
– wszystkie stałe wydatki rodziny,
– zakres zadłużenia, określenie wszystkich wierzycieli i wysokość zadłużenia wobec każdego z nich,
– określenie zaawansowania problemu ( na jakim etapie jest sprawa w odniesieniu do każdego z wierzycieli, czy klient podejmował już jakieś kroki, jeśli tak to jakie, jakie były efekty tych działań)
Ponadto należy:
– ustalić przyczyny powstania problemu zadłużenia – dokładnie określić jakie sytuacje, zdarzenia
doprowadziły do zadłużenia np. bezrobocie, niskie dochody, choroba, konflikty w rodzinie
– przeanalizować, które z tych sytuacji występują nadal i w jakim nasileniu
– określić sprawy pilne, którymi należy zająć się jak najszybciej np. ze względu na upływający termin .
Jeśli nie uda się zgromadzić wszystkich wyżej wymienionych informacji podczas jednego spotkania to należy dokładnie określić:
– jakich informacji brakuje,
– w jaki sposób można je uzyskać,
– czy klient jest w stanie samodzielnie uzyskać te informacje.
Jeśli klient może sam uzyskać potrzebne informacje, należy ustalić w jakim terminie powinien je uzyskać, a następnie uzgodnić termin następnego spotkania .
Jeśli nie, to należy określić w jakich obszarach potrzebuje wsparcia ze strony doradcy BPO, a następnie dokonać podziału zadań, ustalić termin ich wykonania i termin następnego spotkania.
Na tym etapie istotne jest podpisanie deklaracji współpracy. Celem deklaracji jest określenie na piśmie zasad współpracy, co daje możliwość późniejszego odwoływania się do nich, a także egzekwowania przez BPO informacji zwrotnej.
Uwaga!
Jeśli klientowi trudno jest ustalić aktualny stan swojego zadłużenia z podziałem na poszczególnych wierzycieli to powinien on zwrócić się w formie pisemnej do:
– Biura Informacji Kredytowej (raz na 6 m-cy informacja bezpłatna)
– wierzycieli, z prośbą o podanie stanu zadłużenia (kapitału podstawowego oraz odsetek i innych kwot należnych np. kosztów procesowych )
Osoby niezaradne mogą mieć trudności w samodzielnym sformułowaniu pisma do wierzycieli wówczas doradca powinien udzielić im stosownej pomocy.
Pisma kierowane do wierzycieli muszą być pisane w imieniu samego dłużnika. W piśmie może jednak znaleźć się informacja, iż zostało napisane przy pomocy doradcy BPO w ?.. , że dana osoba jest pod opieką BPO oraz prośba o wstrzymaniu działań windykacyjnych przez okres 1 m-ca .
Etap diagnozy może trwać kilka spotkań. Dopiero po zebraniu wszystkich informacji doradca może przejść do następnego etapu.
Ad.2 Analiza zadłużeń pod kątem przedawnienia
Na tym etapie należy przeanalizować wszystkie zobowiązania pod kątem przedawnienia, biorąc pod uwagę, iż bieg przedawnienia zostaje przerwany przez każdą czynność wierzyciela dokonaną przed sądem. Jeśli któreś z zadłużeń jest przedawnione wówczas dłużnik może wystąpić do wierzyciela z pismem, iż długu nie uznaje w związku z jego przedawnieniem, a jeśli trwa sprawa sądowa podnieść ten zarzut przed sądem.
Ad.3 Ustalenie długów priorytetowych
Należy dokonać szczegółowej analizy wszystkich wierzycieli i ustalić zadłużenia priorytetowe.
Zadłużenie priorytetowe to takie, których nieuregulowanie pociąga za sobą drastyczne konsekwencje dla dłużnika np. utratę mieszkania, karę pozbawienia wolności, a także zadłużenia, których spłata jest ważna dla samego dłużnika np. groźba umieszczenia w BIG, czego dłużnik bardzo chce uniknąć.
Ad. 4 Maksymalizacja dochodów
Na tym etapie wracamy ponownie do budżetu i ustalamy :
– jakie wydatki mogą zostać zmniejszone,
– czy osoba zadłużona i jej rodzina korzysta z wszystkich przysługujących jej świadczeń, być może jest możliwość uzyskania jeszcze jakiegoś świadczenia. Należy sprawdzić, czy korzysta z dodatku mieszkaniowego, obniżek czynszu (jeśli takie obowiązują w gminie), świadczeń rodzinnych itp.
– czy jest możliwe podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez dłużnika lub członka jego rodziny.
Określamy również jakie kroki i w jakim terminie dłużnik powinien podjąć, aby zwiększyć swoje możliwości spłaty zadłużenia.
Po przeprowadzeniu powyższej analizy należy wyliczyć kwotę jaką będzie dysponował dłużnik po realizacji działań mających na celu maksymalizację dochodów i ile będzie mógł przeznaczyć na spłatę zadłużenia.
Ad.5 Zaplanowanie działań
Etap ten to przede wszystkim wyliczenie wysokości rat dla każdego z wierzycieli. Wysokość rat ustalamy proporcjonalnie do wysokości kapitału (podstawowego zadłużenia). Następnie dłużnik powinien wystąpić na piśmie do wszystkich wierzycieli przedstawiając swoją sytuację oraz propozycję wysokości rat. Do pisma powinny być dołączone załączniki potwierdzające sytuację osoby zadłużonej oraz formularz budżetowy.
Jeśli dłużnik wymaga pomocy w sformułowaniu pisma do wierzycieli dobrze aby w treści pisma znalazła się informacja iż jest ono pisane przez doradcę Biura Porad Obywatelskich. Do pisma klienta może również zostać dołączona informacja, iż jest on klientem BPO.
Jednocześnie, nie czekając na odpowiedź ze strony wierzycieli, dłużnik powinien rozpocząć spłatę należności zgodnie z wyliczonymi kwotami, na przelewie dopisując iż jest to spłata kapitału.
Doradca powinien ustalić z dłużnikiem system dalszego komunikowania się z BPO ? jak często, co w sytuacjach nagłych.
Ad. 6 Monitorowanie realizacji zaplanowanych działań
W przypadku pracy z problemem zadłużenia istotne jest stałe monitorowanie skuteczności podejmowanych działań. W przypadku ,gdy jakieś zaplanowane działania nie przynoszą pożądanych efektów niezbędne jest dokonanie weryfikacji planu. Ponadto, gdy zmienia się sytuacja osoby zadłużonej wymaga to także dokonania weryfikacji ustalonego wcześniej planu działania.
Wśród osób zadłużonych możemy wyodrębnić trzy główne grupy:
1) Dłużnik, który jest w stanie spłacać wszystkie zadłużenia, ale w niższych ratach
2) Dłużnik , który jest w stanie spłacać tylko zadłużenia priorytetowe
3) Dłużnik, który nie jest w stanie spłacać zadłużenia
Poniżej przedstawione są działania, które należy realizować dla poszczególnych grup:
Osoba o dochodach pozwalających na spłatę zadłużeń ale w mniejszych kwotach niż wymagane raty przez wierzycieli
– zdefiniowanie działań zapewniających minimum egzystencji
– określenie konsekwencji każdego zadłużenia
– ustalenie długów priorytetowych np. mieszkaniowy
– ustalenie wysokości rat (proporcjonalnych) dla każdego zadłużenia
– rozpoczęcie negocjacji z wierzycielami ? przedstawienie propozycji spłat wraz z rozpoczęciem spłat zadłużenia w proponowanych ratach
– monitorowanie zaplanowanych działań
Osoba o dochodach pozwalających na spłatę zadłużeń tylko priorytetowych
– zdefiniowanie działań zapewniających minimum egzystencji ( ochrona przed zbyt dotkliwymi konsekwencjami zadłużeń ? zapobieganie eksmisji lub w przypadku eksmisji uzyskanie mieszkania socjalnego; zajęciu konta bankowego)
– określenie konsekwencji każdego zadłużeń
– ustalenie planu spłaty zadłużeń priorytetowych (pamiętać jednak należy, że pozostali wierzyciele mogą nadal dochodzić zwrotu należności)
– monitorowanie zaplanowanych działań
Osoba zadłużona o bardzo niskich dochodach ? brak możliwości spłaty zadłużeń
– zdefiniowanie działań zapewniających minimum egzystencji (ochrona przed zbyt dotkliwymi konsekwencjami zadłużeń ? zapobieganie eksmisji lub w przypadku eksmisji uzyskanie mieszkania socjalnego; zajęciu konta bankowego)
– określenie konsekwencji każdego zadłużeń
W poniższej tabeli podano przykładowe konsekwencje niektórych rodzajów zadłużeń:
| Rodzaje zadłużeń | Konsekwencje |
| Mieszkaniowe | Utrata mieszkania
Nakaz zapłaty, egzekucja komornicza* |
| Za media (gaz, energia elektryczna) | Odcięcie mediów
Nakaz zapłaty, egzekucja komornicza* Umieszczenie w rejestrach dłużników |
| Alimentacyjne | Nakaz zapłaty, egzekucja komornicza*
Kara pozbawienia wolności Umieszczenie w rejestrach dłużników |
| Grzywny | Egzekucja komornicza*
Zastępcza kara pozbawienia wolności |
| Kredyty, pożyczki | Egzekucja komornicza*
Sprzedaż długu firmom windykacyjnym Umieszczenie w rejestrach dłużników |
| Dług spadkowy | Nakaz zapłaty, egzekucja komornicza* |
| Z tytułu poręczeń kredytów, pożyczek | Egzekucja komornicza*
Sprzedaż długu firmom windykacyjnym Umieszczenie w rejestrach dłużników |
*egzekucja komornicza to zajęcie wynagrodzenia, emerytury, renty, zasiłków, licytacja ruchomości i nieruchomości
Poniżej znajdują się informacje odnośnie długów, członków rodziny (w tym współmałżonka), spadkowych ( dot. spadkobierców aktualnych i przyszłych), a także osób nie posiadających dochodów na spłatę zadłużeń, ale posiadających majątek.
A) długi współmałżonka
– określenie odpowiedzialności współmałżonka za długi zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym
B) długi członka rodziny, spadkobiercy przyszli
– określenie konsekwencji zadłużeń w tym po śmierci osoby zadłużonej
– podkreślenie odpowiedzialność dłużnika za spłatę zadłużenia
C) spadkobiercy
– informacje na temat przyjęcia i odrzucenia spadku
– odpowiedzialność spadkobierców za spłatę zadłużenia
D) osoby nie posiadające dochodów na spłatę zadłużeń ale które posiadają majątek ale chcą go uchronić
– podkreślenie roli BPO
– określenie konsekwencji unikania spłaty zadłużenia